De Turfroute: niet voor op je achterwerk

Een heleboel sluizen en nog veel meer bruggen die je al dan niet zelf mag bedienen: de Drents-Friese Turfroute is nu niet bepaald een vaartocht waarbij je op je achterwerk kunt blijven zitten! Maar dat is goed voor de afwisseling en zeker ook voor de lijn, kunnen we jullie verzekeren.

In deze eerste video van onze tocht over de Turfroute varen we van Ossenzijl naar Dieverbrug

Turfroute bijna gedempt!

Op deze vaartocht nemen we jullie mee over de Drentse Hoofdvaart, waar we in Smilde bakboord uit de Witte Wijk opvaren. Het authentiekste deel, zeg maar de échte Turfroute, is de Opsterlandse Compagnonsvaart tussen Smilde en Gorredijk van 34 kilometer lang. In de jaren zeventig dreigde de vaart gedempt te worden. Dat-ie nog steeds bestaat is te danken aan een pater. Die had gezien hoe met het dempen van vaarten de ziel verdween uit plaatsen als Hoogezand en Drachten en organiseerde het verzet tegen het dichtgooien van de Opsterlandse Compagnonsvaart.

Wij steken de route in vanuit Ossenzijl, maar je kunt natuurlijk op elke plek aanhaken. Volg je de stippellijn dan kom je ook door Akkrum en Aldeboarn, zeker de moeite waard om door te varen

De vaarroute voor een glaasje rosé

***Voor de prijs van een glaasje rosé krijg je de vaarroute zo snel mogelijk in je mailbox. Klik hier en het wijst zich vanzelf. Vergeet niet* *de naam van de route en je mailadres te vermelden!***

In Gorredijk is een brug vernoemd naar pater Leo van Ulden die de Opsterlandse Compagnonsvaart voor demping behoedde

Kleine Turfroute

In de officiële beschrijvingen wordt gesproken over een kleine én een grote Turfroute. Voor de uitleg over beide routes nemen we als vertrek- en eindpunt Heerenveen en gaan met de klok mee. De kleine voert dan vanuit Heerenveen noordwaarts en gaat een paar kilometer boven Heerenveen stuurboord uit de Hooivaart in naar de splitsing bij Uilesprong, waarna je stuurboord uit over de Nieuwe Vaart langs Terwispel naar Gorredijk vaart. Daar vandaan voert de route langs Hemrik, Klein Groningen en Donkerbroek tot vlak boven Oosterwolde, waar je door Sluis III de Tjonger opvaart. Vervolgens kom je langs Oldeberkoop en Mildam, waarna je stuurboord uit via de Engelenvaart weer naar Heerenveen kunt varen. Deze route is ongeveer honderd kilometer.

Grote Turfroute

Dan de grote, de route die wij gevaren hebben. Ook hier nemen we voor het gemak Heerenveen als vertrek- en eindpunt. Vanuit Heerenveen vaar je naar Akkrum, Aldeboarn en de Nieuwe Vaart langs Terwispel, Gorredijk, Hemrik, Klein Groningen, Donkerbroek, Oosterwolde en Appelscha naar de Drentse Hoofdvaart. Daar ga je stuurboord uit naar Meppel. Voorbij Baarlo ga je stuurboord uit het kanaal Giethoorn-Steenwijk op naar Ossenzijl. Vandaar naar de Linthorst Homansluis en dan na de Helomavaart stuurboord uit de Tjonger op, waar je na een paar kilometer bakboord uit de Engelenvaart neemt, waarna je weer in Heerenveen arriveert. Deze route is ongeveer 190 kilometer.

Met de Canicula over de Engelenvaart naar Heerenveen

Specs Turfroute

De Opsterlandse Compagnonsvaart (het traject Smilde-Gorredijk) is open van 15 mei tot en met 15 september. De bruggen en sluizen worden bediend van 9.30 uur tot 16.30 uur zonder middagpauze, met uitzondering van zon- en feestdagen. In juli en augustus worden de bruggen en sluizen wél op zondag bediend. Je komt negen sluizen tegen en tientallen bruggen die vaak voor je worden geopend, maar waarvoor je soms zelf de boot uit moet. De maximale bootlengte is 28 meter, de breedte 5 meter en de doorvaarthoogte maximaal 3.25 meter. De diepgang is volgens de officiële beschrijving 1.30 meter.

Bruggen en sluizen

Vaar je de Turfroute aan over het Polderhoofdkanaal (tussen de Veenhoop en Nij Beets), dan moet je daar rekening houden met een diepgang van 1.10 meter, een doorvaarthoogte van 2.70 en een maximale snelheid van 6 km per uur. Het kanaal is, net zoals op de Opsterlandse Compagnonsvaart, open van 15 mei tot en met 15 september. De bedieningstijden zijn wel iets ruimer met dagelijks van 9.00 tot 20.00 uur.

Kom je vanuit Meppel over de Drentse Hoofdvaart, dan moet je tot Smilde rekening houden met zes sluizen. De bruggen onderweg worden voor je bediend. Ook op de Drentse Hoofdvaart zijn de bruggen en sluizen op zondag gesloten, behalve in juli en augustus. De bedieningstijden zijn hier van 09.00 uur tot 17.00 uur.

Vaar je ook het deel over de Tjonger of de Kuunder, dan kom je bij Oosterwolde sluis III tegen, een vaste brug van 3.60 meter, bij Prikkedam een brug van 3.70 meter en bij Nijeberkoop sluis II met een beweegbare brug die van 1 juli tot 21 augustus dagelijks tussen 9.30 en 16.30 bediend wordt, behalve tijdens feestdagen. Tussen 16 mei en 30 juni is er alleen brugbediening op werkdagen.

Achter de sluis het mooie kommetje van Dieverbrug

Op avontuur met de Canicula

Hier lees je de beschrijving van ‘onze’ Turfroute. We hebben de route verdeeld in vier dagtochten en beginnen in Ossenzijl, waarna we zuidwaarts richting Meppel varen. We wijken meteen al af van de ‘officiële’ route, want we gaan niet via kanaal Giethoorn-Steenwijk, maar over de veel mooiere Kalenbergergracht, zoals je kunt zien in onze video’s.

Dag 1: tussen Ossenzijl en Dieverbrug

Routebeschrijving: Vaar vanuit Ossenzijl zuidwaarts over de Kalenbergergracht. Die gaat over in de Heuvengracht en de Wetering en komt uit in het Giethoornse Meer. Vaar door het piepkleine plaatsje Jonen (let op de kabelpont) en over de Walengracht naar Beulakerwijde. Steek die in zuidoostelijke richting over naar Blauwe Hand en vervolg de tocht over de Belterwijde naar de Beukersgracht die uitkomt in de Beukerssluis. Na de sluis bakboord uit naar Meppel. Neem op de splitsing bij de Kaapbruggen het kanaal aan bakboordkant en vaar langs industriehavens naar de Paradijssluis. Officieel begint hier de Drentse Hoofdvaart.

Drentse Hoofdvaart

Na de Paradijsssluis volgen de spoorbrug en de Pijlebrug en dan ben je voor je gevoel écht op de Drentse Hoofdvaart. De eerste plaats die je passeert is Havelte (sluis), daarna komen Uffelte (sluis), Wittelte en Dieverbrug (sluis), waar we niet in de passantenhaven aanleggen, maar nog even door de sluis gaan en in het – wat ons betreft – iets leukere kommetje aanleggen, compleet met sanitair, restaurants en walstroom via AanUit.net.

Dag 2: tussen Dieverbrug en Donkerbroek

Routebeschrijving dag 2: Na Dieverbrug volgen Geeuwenbrug (Haarsluis) en Hoogersmilde (Venesluis). Tussen Hoogersmilde en Smilde bakboord uit de Witte Wijk op. De Witte Wijk is het verbindingskanaal tussen de Drentse Hoofdvaart en de Opsterlandse Compagnonsvaart. Al snel passeer je de provinciegrens en kom je de eerste Friese sluis tegen. Na deze Damsluis heet het water ook officieel de Opsterlandse Compagnonsvaart. Na twee zelfbedienings bruggen volgt de Ravenswoudbrug (BB) als toegang tot Appelscha met snel daarna het Bovenstverlaat. Denk er nog even om, de bruggen en sluizen (hier ‘verlaat’ genoemd) in de Opsterlandse Compagnonsvaart worden bediend tot half vijf.

In de Damsluis zijn we op het hoogste punt van de route en schutten we weer naar beneden

Aanleggen in Appelscha

Langs het water zijn veel aanlegplaatsen met alle voorzieningen. Sanitair vind je langs de Vaart Zuidzijde 70, daar kun je ook een opwaardeerkaart uit de ‘muur’ trekken voor het gebruik van sanitair en walstroom. De boodschappen kun je ernaast in de supermarkt halen. Appelscha bestaat eigenlijk uit twee delen: de langgerekte bebouwing met winkels langs het water en het toeristische centrum aan de Broerestreek op loopafstand. Daar zijn de bossen en de zandverstuivingen waar Appelscha bekend om staat. Beklim bijvoorbeeld de Bosbergtoren, met z’n 33 meter op een 20 meter hoge stuifduin het hoogste uitkijkpunt van het Friese vasteland.

Wij hebben hoogtevrees en vinden het daarom helemaal niet erg om de Bosbergtoren vanaf een bankje te bekijken

Tjioemboeloeit

Vervolg routebeschrijving: De volgende bruggen zijn zelfbedienend, maar worden voor je geopend door de sluiswachters langs de route. Ze rijden met je mee, want aan het eind van de bebouwing moeten ze de laatste sluis in Appelscha bedienen, het Stokersverlaat. Op de schuur van het huis rechts naast de sluis staat de intrigerende naam Tjioemboeloeit.

Een opvallende gedenksteen ingemetseld in de schuur

Stoepsteen

De steen werd gekocht op een veiling en was bedoeld om als stoepsteen te gaan dienen. Maar bij nader inzien vonden de bewoners het mooier om de steen in de muur te metselen. De naam komt van kampong Tjioemboeleuit bij Bandung in Indonesië. Wie de steen – overigens met spelfouten – heeft laten maken is nog steeds onbekend.

Aanleggen in Oosterwolde

Vervolg routebeschrijving: Vanuit Appelscha is het zo’n vijf kilometer én een sluis, varen naar Oosterwolde, een plaats die uitgroeide tot een aardige provincieplaats langs de Opsterlandse Compagnonsvaart. Opvallend is de Hoofdbrug, een hefbrug met twee pylonen, helemaal gemaakt van kunststof. Langs het water meer dan genoeg aanlegplaatsen en zo’n beetje aan het eind van de bebouwing staat het sanitairgebouw naast een sportveld. Met koeienletters staat er ‘Turfroute’ op, dus dat kan niet missen.

De Opsterlandse Compagnonsvaart is de enige overgebleven Friese turfvaart waar je doorheen kunt varen. Van andere, zoals de Schoterlandse Compagnonsvaart, zijn grote stukken gedempt of afgedamd, zoals je in Heerenveen duidelijk kunt zien. De vaarten werden aangelegd door Friese ‘compagnons’, om het gedroogde veen af te kunnen voeren. In de topperiode 1850-1880 ginger er jaarlijks tussen de 50 en 60 miljoen turven door de vaart.

Lochtenrek

Vervolg routebeschrijving: Wij varen verder door het Nanninga Verlaat. Meteen na de sluis zie je de brug over de N381 met de bijzondere naam Lochtenrek. De naam komt van het archeologisch bijzondere gebied in de Tjongervallei. Het is dan ook de brug over de Tjonger, die je even verder aan bakboord kunt opvaren. Dat doen we een ander keertje. We varen nu rechtdoor en komen na de volgende zelfbedieningsbrug aan in Donkerbroek. Let bij het binnenvaren even op het opvallende pandje aan bakboord.

Dit Huize Ontwijk was ooit het huis van de belastingontvanger. Wij vinden de naam daarom wel geestig

Aanleggen in Donkerbroek

Als een oase van rust ligt het groene grasveldje langs het water van de Opsterlandse Compagnonsvaart. Vrolijke vlinders versieren de donkergroene cabin waarin je een superlekkere douche aantreft. Walstroom en water zijn aanwezig. Aanleggen kost niets, maar je kunt een vrijwillige bijdrage doen. Donkerbroek heeft een supermarkt, restaurants, een kerkje met dubbele klokkenstoel én DE Wandelbos. Dat ligt achter Huize Ontwijk, het herenhuis waar we langs voeren bij binnenkomst. De Wandelbos is een heerlijk plekje om de benen even te strekken.

In video deel 3 kun je onze vaartocht tussen Donkerbroek en Gorredijk bekijken.

Dag 3: tussen Donkerbroek en Gorredijk

Vervolg routebeschrijving: Na de Donkerbroekbrug zie je aan bakboord vier Woudhuisjes op rij. Ze werden gebouwd na de invoering van de Woningwet, als opvolgers van de plaggenhut en boden ruimte aan gezinnen met negen, tien, elf, twaalf kinderen. Na de Petersburgbrug komen we door een prachtig, door bomen omzoomd intiem stukje vaarwater. Petersburg heet het hier en even verder komt Moskou.

Er gaan veel verhalen rond over de herkomst van deze Russische namen. Petersburg zou komen van Peter’s burcht, een kroeg die hier zou zijn geopend door een turfsteker met de naam Peter. Moskou zou een grappige verwijzing zijn naar de Tsarenstad, maar niemand weet het helemaal zeker. Een paar kilometer verder ligt Klein-Groningen. Naar de oorsprong van die naam kunnen we alleen maar gissen.

Noodgedwongen nachtje

Vervolg routebeschrijving: Na de brug in de bocht bij Klein-Groningen varen we onder het viaduct in de N381 door. Het duurt niet lang voordat wij weer in de benen moeten. Een zelfbedieningsbrug en daarna sluis Wijnjeterp. Zoals je in het filmpje kunt zien blijven we noodgedwongen een nachtje over in Hemrik. Gelukkig vinden we ook daar weer een verhaal.

Tijdens onze wandeling (zie video) ontdekken we achter het witte kerkje van Hemrik een opvallend kerkhof met in het midden een met beuken omzoomde grafkelder. Het is van de familie Van der Sluis, te zien aan de namen op de grafstenen. Op die van de mannen staat trots hun beroep vermeld: kantonrechter, tandarts, advocaat. Naast de grafkelder staat een enorme stenen gedenkplaat met stamboomvertakkingen, het prominentst de naam van voorvader Jan Alles. “Die was dan wel niet van adel, maar wilde niet onderdoen voor die lui uit Beetsterzwaag”, staat in de plaatselijke krant.

De in steen gebeitelde stamboom van de familie Van der Sluis

Nog meer verlaten

Na een nachtje in Hemrik gaat de tocht verder, via het Hemriker Verlaat, het Lippenhuizer Verlaat en nóg twee zelfbedieningsbruggen naar Gorredijk. Daar leggen we aan in een klein, aangenaam parkje met walstroom en water. Hoewel wij het niet hebben ontdekt schijnt er ook sanitair te zijn. Buiten Gorredijk is ook nog aanlegmogelijkheid bij Passantenhaven Kalkovens. En wil je doorvaren maar moet je nog boodschappen doen? In overleg met de sluiswachters mag je aanleggen middenin het centrum.

Aanleggen in Gorredijk

Gorredijk is ontstaan door de winning van turf uit de Gorrevenen. Voor de aanleg van de Opsterlandse Compagnonsvaart werd in 1630 begonnen met het doorgraven van de Hegedyk, dat nog steeds wordt beschouwd als het beginpunt van ‘Gordyk’. Vroeger een plek waar bittere armoede werd geleden en waarover in 1824 nog werd verteld dat er ‘nog eenige halve wilden woonen, wier huizen half onder de grond zijn’. Inmiddels is het een prettige plaats, met restaurants en terrassen langs het water. Je kunt er ook heel leuk winkelen!

Het is maar een paar minuten lopen van het parkje naar het centrum van Gorredijk

Aanleggen onderweg

Behalve in plaatsen als Appelscha, Oosterwolde en Donkerbroek zijn er op diverse plaatsen aanlegplaatsen. Bij onze ‘nood’ overnachtingsplek in Hemrik is walstroom en water, net zoals langs de kant in Klein-Groningen. Je mag aanleggen langs de Engelenvaart voor Heerenveen, in Heerenveen zelf zijn ook veel aanlegplaatsen.

Dag 4: tussen Gorredijk en Ossenzijl

We verlaten Gorredijk door de sluis en varen noordwaarts over de Nije Feart. Voorbij Terwispel is aan bakboord de Zuidersluis. Die geeft toegang tot het Polderhoofdkanaal en komt uit in de Veenhoop. Wij varen rechtdoor en komen voorbij de splitsing met de Hooivaart op de Boarn, varen door Aldeboarn met z’n prachtige draaibruggen (let op: middagsluiting) en komen een paar kilometer verderop in Akkrum. Ga na de Boornebrug meteen stuurboord uit door de Nesserzijlbrug en ga vervolgens op de splitsing bakboord uit, om de nieuwbouwwijk heen en over het aquaduct.

Tip: Heb je er na Gorredijk nog geen genoeg van? Bekijk dit rondje Sneek-Oppenhuizen-Langweer-Sneek dan eens, ook heel leuk!

Kijk aan het eind van de Heeresloot ook even richting centrum, daar zie je de afgedamde Schoterlandse Compagnonsvaart

Akkrum

Hou stuurboord aan en ga na de bocht bakboord uit door de Meineslootbrug. Links ligt jachthaven Tusken de Marren, waar je leuk kunt aanleggen met alle voorzieningen. Het is een geliefd plekje voor gezinnen, die vaak een bijbootje mee hebben, waar de jeugd vaak, veel en best hard gebruik van maakt. Ga op de splitsing bakboord uit over it Deel. Je passeert de beweegbare spoorbrug, met een vast deel van 2.25 meter. Hou dezelfde koers aan en na het viaduct over de A7 vaar je Heerenveen binnen.

Bruggentocht

Vervolg routebeschrijving: In Heerenveen passeer je vijf bruggen. Aan het eind van deze Heeresloot stuurboord uit, onder de (vijfde) brug door de Veenscheiding in. Vaar die uit, onder de spoorbrug en de fietsbrug door en ga op de kruising bakboord uit de Engelenvaart in. Na de Rottumer- en de Nieuweschootbrug kom je op de Tjonger. Ga daar stuurboord uit. Even voor de Broeresloot aan bakboord kom je een fietsveer tegen. Blijf rechtdoor varen tot de afslag naar de Helomavaart aan bakboord. Het is niet het meest opwindende stuk van de route, maar je komt een paar mooie molens tegen.

Varen met de Canicula - Vaarroute van Ossenzijl naar Sloten — Poldermolen de Rietvink langs de Helomavaart

Drukke sluis

Vervolg routebeschrijving: Ga na de Oldelamer en de Oldetrijnerbrug stuurboord uit met de bocht mee. Je passeert de Linthorst Homansluis. De sluis heeft weinig verval, maar kan wel erg druk zijn. Na de sluis heet het water de Linde. Na een paar kilometer komt aan bakboord de Ossenzijlersluis. Die komt uit in Ossenzijl, waar je weer aan het begin van ons rondje bent.